دوران شاتل: بال‌ های مدارپیما

دوران شاتل: بال‌ های مدارپیما

در مجله آپولو: زاده آتش‌های جنگ سرد خواندیم که دستاوردهای تاریخی برنامه آپولو به بشر ثابت کرد که می‌شود فراتر از گهواره زمین نیز قدم گذاشت. اما دوران شاتل نشانگر تغییری در اولویت‌ها بود. هدف دیگر تنها رسیدن به دوردست‌ها نبود، بلکه استقرار طولانی‌تر در مدار زمین و در عین حال توسعه امکانات و زیرساخت‌های فضایی بود. برنامه شاتل سودای داشتن فضاپیمایی با قابلیت استفاده مجدد در سر داشت؛ سودایی که آثار آن در برنامه کنونی ناسا، آرتمیس، بررسی شده در مجله آرتمیس: طلوع جاودانگی در ماه، نیز به چشم می‌خورد. این سودا با ظهور SpaceX به غایت خود می‌رسد که در مجله اسپیس ایکس: فاتح ستارگان به آن پرداخته می‌شود. البته این رویکرد جدید بعد از برنامه آپولو ضروری شد، چراکه هزینه‌های سرسام‌آور آپولو—چیزی حدود ۲۵ میلیارد دلار در آن زمان و معادل بیش از ۲۸۰ میلیارد دلار امروز—توجه بیش از پیش به بهره‌وری بالا در سفرهای فضایی را به امری لازم تبدیل کرد و منجر به ساخت و توسعه سیستم‌های اقتصادی و پایدار شد. دوران شاتل در واقع شروع جدیدی از رابطه انسان با فضا بود.

هابل، از به‌یادماندنی‌ترین دستاوردهای شاتل

یکی از به‌یادماندنی‌ترین دستاوردهای شاتل، پرتاب تلسکوپ فضایی هابل توسط شاتل دیسکاوری در سال ۱۹۹۰ و بعدها انجام مأموریتی برای تعمیر آن بود. زمانی که تصاویر اولیه هابل به دلیل نقص در آینه آن تار بودند، شاتل مأمور حمل فضانوردان به مدار برای تعمیر آن شد. مأموریتی حساس و بی‌نظیر که از تبحر تنها خدمه قادر به تعمیر هابل بهره برد؛ خدمه‌ای که همچنین دارای پیشرفته‌‎ترین ابزارهای طراحی شده برای شرایط بی‌وزنی بود و نهایتا موفق به رفع نقص هابل شد.

پرتاب و تعمیر هابل که به یکی از بزرگ‌ترین رصدخانه‌های بشری تبدیل شد و دقیق‌ترین تصاویر از کیهان را به ثبت رساند، فقط یک موفقیت تکنیکی نبود، بلکه نشان‌دهنده ظرفیت انسان برای تطبیق و غلبه بر چالش‌ها بود.

تلاشی جهانی: ایستگاهی بین‌المللی در فضا

برنامه شاتل همچنین نقشی کلیدی در ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) ایفا کرد، پروژه‌ای که حاصل یک تلاش بی‌نظیر جهانی بود و مرزهای میان‌کشوری را کنار زد. ایستگاه فضایی بین‌المللی، به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از این همکاری جهانی، به سمبلی از مشارکت میان ۱۵ کشور تبدیل شد؛ مشارکتی که کاوش فضایی هدف آغازین آن بود اما آثار آن تا به امروز در برنامه‎‌هایی همچون طرح آرتمیس ناسا به چشم می‎‌خورد. این ایستگاه، که در مأموریت‌های شاتل و توسط فضانوردانی از ملیت‌های مختلف قطعه‌به‌قطعه ساخته شد، نه‌تنها موانع سیاسی را پشت سر گذاشت، بلکه پایه‌گذار همکاری‌های فرامرزی در حوزه‌هایی فراتر از هوافضا شد.

شاتل فضایی: پلی میان زمین و ستارگان

هر شاتل، تقریباً به اندازه یک هواپیمای DC-9 با طولی معادل ۳۷ متر—تقریباً به ارتفاع یک ساختمان ۱۲ طبقه—قادر به حمل ۲۷ تن محموله به مدار بود؛ محموله‌ای که قابلیت حمل ماهواره‌ها و تجهیزات آزمایشگاهی را داشت. این میزان محموله تقریباً معادل وزن پنج فیل بالغ است که در یک پرواز به مدار زمین ارسال می‌شد. برای مقایسه، ظرفیت باری شاتل دو برابر بیشتر از موشک‌های قبل از خود بود، که خود نشانگر پیشرفت شگرف در فناوری فضایی بود. در طول عمر خود، برنامه شاتل ۱۹۶ میلیارد دلار هزینه داشت؛ رقمی معادل ساخت ۴۰۰ برج خلیفه، بلندترین آسمان‌خراش جهان! شاتل به نوبه خود سعی در برطرف کردن چالش‌های زمان خود داشت؛ رویکردی که منجر به تبدیل شاتل به نه‌تنها یک فضاپیما، بلکه به یک کارگاه، آزمایشگاه و پلی به سوی ستارگان شد. در طی سه دهه فعالیت و با انجام ۱۳۵ مأموریت، شاتل ماهواره‌های حیاتی‌ای را به مدار فرستاد، آزمایش‌های متنوعی را در شرایط بی‌وزنی انجام داد و همچنین قطعه‌به‌قطعه ایستگاه فضایی بین‌المللی (ISS) را بنا کرد، دستاوردهایی که باعث گسترش هرچه بیشتر مرزهای پروازهای فضایی شد.

کلمبیا و چلنجر، فجایعی تلخ از دوران شاتل

با این حال، این برنامه هزینه‌های هنگفتی بر دوش بشریت گذاشت. فجایع چلنجر و کلمبیا، در سال‌های ۱۹۸۶ و ۲۰۰۳، یادآورهای تلخی از مخاطرات ذاتی کاوش فرازمینی بودند. چلنجر هنگام پرتاب در آسمان منفجر شد و تمامی خدمه را به دلیل نقص در O-ring‌ها از دست داد. منشأ این نقص، شرایط سخت جوی بود که موجب از دست رفتن خاصیت انعطاف‌پذیری O-ring‌ها شده بود. متلاشی شدن کلمبیا نیز که هنگام بازگشت به جو زمین رخ داد، به دلیل آسیبی بود که به سپر حرارتی آن در حین پرتاب وارد شده و نادیده گرفته شده بود. این سهل‌انگاری فاجعه‌ای دیگر را رقم زد. این رویدادها جامعه فضایی جهانی را تکان دادند و منجر به اصلاحات ایمنی عظیمی در ناسا شدند، اما با این وجود، عزم ناسا را برای تداوم در راه رسیدن به ستارگان جزم‌تر کردند.

راهی به سوی آینده

در آخر باید گفت که هدف برنامه شاتل تنها انجام مأموریت‌های روزمره نبود، بلکه تبدیل فضا به بخشی از فعالیت‌های روزمره انسان بود؛ قلمرویی که در آن علم، نوآوری و وحدت بین‌المللی همسو می‌شوند. این برنامه در بسیاری از جهات، پایه‌گذار چشم‌انداز امروز ما از آینده بشریت در فضا بود.